او در شرایط بسیار دشوار دوره پهلوی اول و دوران پر فراز و نشیب پس از شهریور ۱۳۲۰، به عنوان یکی از استوانه‌های مستحکم حوزه علمیه مشهد، سنگر تدریس و آموزش را خالی نکرد و در همان حال، از ورود به جریان‌های اجتماعی و سیاسی عصر نیز، غافل نبود. حاج هاشم قزوینی در ۲۲ مهرماه سال ۱۳۳۹ دارفانی را وداع گفت و در ضلع غربی صحن آزادی حرم مطهر، ورودی کفشداری شماره ۷ به خاک سپرده شد. پرورش‌یافتگان حوزه علمیه خراسان، مانند رهبر معظم انقلاب و مرحوم آیت‌الله واعظ‌ ‌زاده خراسانی، از حاج هاشم قزوینی به عنوان یک استاد مبرز در علوم حوزه و یک اسوه و الگوی بارز در امور اخلاقی و رفتاری یاد کرده و می‌کنند. او استادی بود که به قول مرحوم واعظ ‌زاده، در طول عمر شریفش افزون بر هزار طلبه را تربیت کرد. در رواق امروز، با هم به مرور مختصر زندگانی این عالم نامدار و معلم علم و اخلاق می‌پردازیم.

راه پیموده شده تا مشهدالرضا(ع)

مرحوم آیت‌الله حاج هاشم قزوینی در سال ۱۲۷۰ خورشیدی، در روستای قلعه هاشم‌خان از توابع قزوین به دنیا آمد. خانواده‌اش از راه کشاورزی روزگار می‌گذراندند و او، پس از فراگیری مقدمات در زادگاهش، راهی قزوین شد و در حوزه علمیه این شهر به فراگیری علوم دینی پرداخت. در همین دوره بود که افتخار شاگردی حکیم متأله، آیت‌الله سیدموسی زرآبادی را پیدا کرد و از او فلسفه مشاء و اشراق را فرا گرفت. آیت‌الله قزوینی سپس راهی حوزه علمیه اصفهان شد و در آنجا هم محضر استاداتی مانند مرحوم کلباسی و فشارکی را درک کرد و به قزوین بازگشت.

مدتی بعد و با شنیدن شهرت استادان حوزه علمیه مشهد، مرحوم آیت‌الله حاج هاشم قزوینی، عزم زیارت حرم مطهر ثامن‌الحجج(ع) و فراگیری علوم دینی زیر سایه پرمهر آن امام همام را کرد؛ به مشهد هجرت نمود و به حلقه شاگردان حاج‌آقا حسین قمی و آیت‌الله محمد آقازاده، فرزند آخوند خراسانی وارد شد و بعدها، از شاگردان خاص میرزامهدی اصفهانی، استاد عالی حوزه علمیه مشهد گردید و در همین شهر ماند و به تربیت طلاب همت گماشت.

در زمره احیاگران حوزه مشهد

مرحوم آیت‌الله حاج هاشم قزوینی در دوران پراختناق نیمه نخست حکومت رضاشاه، با وجود همه سختی‌ها و مرارت‌هایی که حوزویان با آن روبه‌رو بودند، لحظه‌ای از فعالیت در عرصه تعلیم و تربیت شاگردان غفلت نمی‌کرد. او در جریان قیام مسجد گوهرشاد، از حامیان استادش، حاج‌آقا حسین قمی بود و به همین دلیل، پس از سرکوب آن قیام، دستور بازداشت و تبعید وی به زادگاهش، قلعه هاشم‌خان صادر شد و این استاد عالی‌مقام، مدت ۶ سال را در تبعید به سر برد.

با سقوط رضاشاه در شهریور ۱۳۲۰، آیت‌الله قزوینی در میان استقبال پرشور مردم متدین مشهد و طلاب حوزه علمیه، وارد این شهر شد و فعالیت را برای احیای حوزه علمیه خراسان، از سر گرفت. این دوران که تا هنگام وفات وی، حدود ۱۹ سال به طول انجامید، عصر طلایی فعالیت‌های حوزوی آیت‌الله حاج هاشم قزوینی است. بسیاری از مفاخر حوزه و جهان اسلام، مانند رهبر معظم انقلاب، مرحوم علامه محمدرضا حکیمی، دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی و ... در همین دوره، وارد مجلس درس آن مرحوم شدند. او در همان دوران نیز، از فعالیت‌های سیاسی غافل نمی‌ماند و از حامیان فدائیان اسلام و شهید نواب صفوی بود. محل درس دادن آیت‌الله حاج هاشم قزوینی در مدرسه نواب مشهد، یکی از مراکز علاقه و حضور عمده طلاب محسوب می‌شد.

او در روزهای سرد زمستان و در شرایطی که ممکن بود سلامتی‌اش به خطر بیفتد، با پای پیاده به مدرسه می‌آمد، روی حصیری مندرس می‌نشست و به طلاب درس می‌داد. اگر طلبه‌ای بیمار می‌شد، به عیادتش می‌رفت و حتی برای او کلاس خصوصی می‌گذاشت تا از درس عقب نیفتد. این اهتمام فراوان او به آموزش طلاب، در کنار مناعت طبع و وارستگی وی در رفتار و اخلاق، از آیت‌الله حاج هاشم قزوینی، شخصیتی ممتاز و محبوب در حوزه علمیه مشهد ساخت.

رهبر معظم انقلاب، ضمن بیان توصیه‌هایی به فضلای حوزه برای نحوه تدریس، در آبان‌ماه سال ۱۳۸۹، یادی از استاد خود، حاج هاشم قزوینی می‌کنند و می‌گویند: «در مشهد مرحوم آشیخ هاشم قزوینی، مدرس معروف و نامدار حوزه علمیه خراسان که از حیث بیان و تسلط بر مطلب، نظیرش را ما در هیچ حوزه‌ دیگری ندیدیم؛ نه در قم، نه در نجف، گاهی اوقات وسط درس سطح - درس مکاسب و کفایه - که حدود یک ساعت طول می کشید، ۱۰ دقیقه یا بیشتر نصیحت می‌کرد؛ طلبه‌ها اشک می ریختند. دل جوان آماده است؛ این را از دست ندهید».